Recensie: De school als werkplaats

De school als werkplaats is het tweede boek van Eva Naaijkens en Martin Bootsma over het werken aan meer vakmanschap en minder werkdruk in een schoolteam. Ik vertel je graag waarom ik dit boek een aanrader vindt voor ieder schoolteam….

De school als werkplaats

Inhoud

Naaijkens en Bootsma zijn inmiddels twee begrippen in onderwijsland. In hun eerste boek ‘En als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven‘ leggen Bootsma en Naaijkens uit hoe zij door middel van een goed doordachte kwaliteitsaanpak minder werkdruk en meer vakmanschap creëren voor hun team. Met deze duidelijke routines en rituelen als basis ben je er echter nog niet. Auteurs stellen ‘Wij zien de school als een werkplaats waar leraren bijeenkomen om goed werk te leveren’ (p.12), ofwel een plek waar vakmensen op een professionele manier met elkaar samenwerken om onderwijs te geven en verbeteren. De Enigma kwaliteitsaanpak (zoals beschreven in hun eerste boek) is hiervoor het fundament, maar er is ook een kwaliteitscultuur nodig. Daarover gaat dit boek.

Het boek bestaat uit zeven hoofstukken en heeft 208 pagina’s.

Wat draagt het boek bij

De cruciale overtuiging van dit boek is dat het hebben van een kwaliteitscultuur geen doel is, maar ene middel om het onderwijs doelgericht en systematisch te verbeteren. Als team maak je samen het onderwijs, waarbij professionaliteit belangrijk is. Samen werk je aan een kwaliteitscultuur. Het team werkt als onderwijsprofessionals, ofwel vakmensen samen in hun school, ofwel de werkplaats. Door samen te werken en samen na te denken over wat goed onderwijs inhoudt en wat dit betekent voor de lespraktijk, kan een team van leraren zich blijven ontwikkelen en doorgronden wat de kern van het beroep is, namelijk onderwijs maken en geven. De auteurs stellen dat in een school waar vakmanschap voorop staat en waar je positie binnen de organisatie wordt bepaald door je kwaliteiten, de kans kleiner is dat je snel uitgekeken raakt op je werk.

Bootsma en Naaijkens geven aan dat de schoolleider ruimte moet creëren voor een leercultuur en samenwerken tussen leerlingen. Er kan gewerkt worden vanuit gedeeld leiderschap, waarbij de leidinggevende rollen liggen bij verschillende teamleden. De auteurs beschrijven een aantal taken en verantwoordelijkheden van teamleden, waaronder die van directeur, expertleerkracht, intern begeleider en schoolbestuurder.

Een sterke leercultuur omvat de volgende ingrediënten: professioneel gedrag, gerichte activiteiten, creëren van juiste omstandigheden en context voor samenwerking. Er zijn diverse samenwerkingsvormen onderdeel van deze leercultuur, namelijk formele scholing, coaching en werken binnen sociale netwerken. De belangrijkste elementen om succesvol professioneel te kunnen samenwerken:

organisatie heeft visie op het leren van leerlingen, die richtinggevend is voor de inhoudelijke, pedagogische, didactische en vakinhoudelijke keuzes die de school maakt.
schoolbrede gedragsaanpak zodat alle leerlingen en leraren weten wat de ritmes en routines zijn.
succesvolle planmatige leerlingbegeleiding met een schoolbreed systeem dat snel problemen op leer- en gedragsgebied signaleert en bestaat uit basisaanpak met daaraan gekoppelde interventie programma’s.
zorgplicht van schoolbestuur en samenwerkingsverband.

Professionalisering is een onderdeel van alle taken en werkzaamheden van leraren. Ook moet bij iedere onderwijsvernieuwing het proces goed gemonitord en geborgd worden. Professionele standaarden zijn voor een school van groot belang en laat volgens auteurs nog voldoende ruimte voor de autonomie van de leraar. De standaarden omvatten ondersteunende richtlijnen en sturende protocollen en voorschriften. Deze standaarden maken het gemakkelijker voor leraren om met elkaar samen te werken.

Mijn mening

Dit boek is, na het eerdere boek van Naaijkens en Bootsma opnieuw een boek dat aanwezig zou moet zijn in ieder team. Het boek leest fijn weg en biedt eenvoudige adviezen die zonder al te veel energie al kunnen helpen in de dagelijkse onderwijspraktijk en het verminderen van de werkdruk. Het boek heeft twee belangrijke pijlers, namelijk vakmanschap én zelfontwikkeling. In het boek wordt de link gelegd naar de middeleeuwen, waarin we leerden als gezellen in werkplaatsen van de meester. Zo kunnen we ook kijken naar de school, zowel voor de leerling als voor de leerkracht. Zelf vind ik het ook mooi dat de auteurs de leraren vakmensen noemen die streven naar goed werk vanuit teamgevoel en zowel gelijkwaardigheid als hiërarchie. Dit boek is eigenlijk de basis, waarna je als team kunt werken aan borging door gebruik te maken van de Enigma kwaliteitsaanpak zoals beschreven in hun eerste boek.